Ρουμλουκιώτικα Χριστούγεννα.. αντέτια (ήθη και έθιμα)

Στις 23 Δεκεμβρίου, τις προπαραμονές των Χριστουγέννων στους μαχαλάδες (γειτονιές),

στο μεσοχώρι ακόμη και στους σπιτότοπους των ρουμλουκιώτικων χωριών ανάβονταν μεγάλες φωτιές κυρίως από τα παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας.
 Η προετοιμασία για το άναμμα των φωτιών άρχιζε πριν ακόμα έρθει η Σαρακοστή, αφού υπήρχε έντονος ανταγωνισμός για το ποια γειτονιά θα ανάψει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά του χωριού. 

Το άναμμα πυρών στις ημέρες των Χριστουγέννων είναι ένα έθιμο που υπάρχει στην παράδοση και άλλων περιοχών της Ελλάδος, των Σκανδιναβικών χωρών, του Τιρόλου και της Τρανσυλβανίας και συμβόλιζε το πέρασμα από τη μία περίοδο στην άλλη, από τη μία εποχή στην άλλη. Άλλωστε η 25η Δεκεμβρίου συμπίπτει με το χειμερινό ηλιοστάσιο. 
Κάποιοι άλλοι μελετητές συνδέουν τις φωτιές των Χριστουγέννων με τη λατρεία του περσικού θεού Μίθρα (αήττητος ήλιος) που η γενέθλιος μέρα του ήταν η 25η Δεκεμβρίου. Γενικότερα το άναμμα φωτιών θεωρείται κατάλοιπο της ηλιολατρίας. Οι φωτιές συμβόλιζαν τη φλόγα του ήλιου που γονιμοποιεί τη γη με τη ζεστασιά του2 . Στις 24 Δεκεμβρίου οι γυναίκες του Ρουμλουκιού ζύμωναν ψωμιά αφιερωμένα στο Χριστό, τα γνωστά χριστόψωμα. Οι νοικοκυρές, έβαζαν όλοι την τέχνη τους, όλο το "τζιάνι" τους στη ρουμλουκιώτικη διάλεκτο, με σκοπό να επιτύχουν τη ζύμη και το ψήσιμο των χριστόψωμων. Τα χριστόψωμα στο Ρουμλούκι ονομάζονταν ξώτουρτες ή σ’κότουρτες (συκότουρτες) λόγω των μικρών κομματιών ξερών σύκων με τα οποία ήταν στολισμένα. 
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων οι Ρουμλουκιώτες έκαιγαν στο τζάκι τους ένα μεγάλο κούτσουρο που το ονόμαζαν "καλικάντζαρο". Πίστευαν ότι καθώς καίγονταν το ξύλο, αποτρέπονταν η είσοδος των καλικάντζαρων στο σπιτικό τους διότι φοβόνταν τη φωτιά. Ο "καλικάντζαρος" συνήθως καίγονταν επί τρεις μέρες, τις παραμονές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Η συνήθεια να καίνε ένα μεγάλο ξύλο την παραμονή των Χριστουγέννων υπήρχε και σε 2. Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος, ό.π., σσ. 219-220. άλλα μέρη της Ελλάδας. Αλλού το κούτσουρο αυτό ονομάζονταν χριστόξυλο, σκαρκάντζαλο ή δωδεκαμερίτης. Το δείπνο της παραμονής των Χριστουγέννων δεν ήταν συνηθισμένο. Στο χαμηλό στρογγυλό τραπέζι (σοφρά) του Ρουμλουκιού έπρεπε να υπάρχουν εννιά είδη φαγητών, όπως και οι εννιά μήνες κυοφορίας της Παναγίας.

 Συνήθως οι νοικοκυρές έβαζαν στο τραπέζι πίττα με πράσο, σαραϊλί (γλυκό), σύκα, καρύδια, φρούτα, πιπεριές, νερό και κρασί. Όλα τα μέλη της οικογένειας κάθονταν γύρω από το σοφρά, τότε το μικρότερο παιδί πήγαινε πίσω από την είσοδο του σπιτιού και φώναζε τρεις φορές "έλα Χριστέ μ’ να φάμε" ή πήγαινε στα μπρόστια του σπιτιού και φώναζε τρεις φορές "έλα Χριστέ μ’ να δειπνήσουμε, απόψι έχουμι τα ιννιά φαγιά". 
Το ίδιο βράδυ, αρκετοί Ρουμλουκιώτες τοποθετούσαν κάτω από το προσκέφαλο των μικρών παιδιών τους δώρα, παιχνίδια ή ρούχα οι πιο πλούσιοι και ζαχαρωτά ή φρούτα οι πιο φτωχοί. Τα δώρα αυτά τα ονόμαζαν δώρα του Χριστού γιατί έλεγαν στα παιδιά ότι τα έφερε ο Χριστός που γεννήθηκε.
 Ανήμερα των Χριστουγέννων, οι κάτοικοι του Ρουμλουκιού σηκώνονταν πολύ νωρίς για να πάνε στην εκκλησία του χωριού τους και να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία. Μόλις τελείωνε η Θεία Λειτουργία, όλοι οι εκκλησιαζόμενοι συγκεντρώνονταν στον νάρθηκα της εκκλησίας και αντάλλασαν χειραψίες και ευχές. Στη συνέχεια, έβγαζαν από τη τσέπη τους ένα σπουργίτι βρασμένο, ψημένο ή τηγανισμένο από το βράδυ της παραμονής και το έτρωγαν λέγοντας: "τσιρ-τσιρ κι απέταξιν". Το έθιμο αυτό απέβλεπε στο να καταλύσουν σιγά σιγά και με πετούμενο τη νηστεία τους, που τηρούσαν με τόση ευλάβεια και αυστηρότητα. Όταν έφευγαν από την εκκλησία, περνούσαν από τα σπίτια των τζιορμπατζήδων (εύπορων) συγχωριανών τους και έπαιρναν ένα μικρό ξύλο από το φράκτη τους, το οποίο έκαιγαν στο τζάκι για να "πάρουν αποδιακό", δηλαδή να αποκτήσουν και αυτοί πλούτη. 
Το ίδιο έκαναν και τη Πρωτοχρονιά επιστρέφοντας στα σπίτια τους μετά την εκκλησία. Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι τους είχαν μόνο πουλερικά όπως κότα, πετεινό, γαλοπούλα, χήνα, νερόκοτα (κουκλίκα) ή ακόμα και αγριόχηνες από το Βάλτο. Την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων δεν έτρωγαν χοιρινό κρέας για να είναι ελαφριοί όλο τον καινούριο χρόνο και γιατί δεν ήθελαν να καταλύσουν τη νηστεία τους με χοιρινό. 3. Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος, ό.π., σσ. 224-227.
 Το βράδυ των Χριστουγέννων οι Ρουμλουκιώτες έκαναν βίζιτες σε γειτονικά σπίτια ή σε όσους γιόρταζαν την ονομαστική τους γιορτή.

Τα κόλιντα.
Τα κάλαντα στο Ρουμλούκι όπως και σε αρκετά μέρη της Μακεδονίας ονομάζονταν κόλιντα. Τα παιδιά της σχολικής κυρίως ηλικίας, το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου και το πρωί της 24ης, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν τα κόλιντα για να αναγγείλουν τη γέννηση του Θεανθρώπου. 
Τα κάλαντα είναι ρωμαϊκής προελεύσεως λέξη, σύμφωνα με την άποψη πολλών μελετητών. Προέρχεται από τις αρχαίες ρωμαϊκές καλένδες του Ιανουαρίου, όπου όλος ο κόσμος γιόρταζε με τραγούδια και γλέντια το διπρόσωπο Θεό Ιανό. Ως λέξη μπορεί να έχει ρωμαϊκή προέλευση, ως έθιμο όμως έρχεται από την Αρχαία Ελλάδα και από τη γιορτή της Ειρεσιώνης, το σύμβολο της γονιμότητας της γης. 
Η Ειρεσιώνη εορτάζονταν δύο φορές το χρόνο. Τότε εκτός από τη λατρεία και ευχές προς τους Θεούς δίνονταν και ευχές προς τους ανθρώπους με εγκωμιαστικά τραγούδια που τραγουδούσαν μικρά παιδιά από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας φιλοδωρήματα από τις οικοδέσποινες. 
Τα τραγούδια αυτά και γενικότερα το έθιμο αυτό περιγράφονται από τον Όμηρο και τον Πλούταρχο5 . Στο Ρουμλούκι τα παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα ονομάζονταν κολινταρούδια. Στον ώμο τους είχαν κρεμασμένο ένα τουρβά (πάνινο σάκο) για να τοποθετούν τους ξηρούς καρπούς και τα σύκα που τους έδιναν οι νοικοκυρές. 
Επίσης κρατούσαν μία ματσούκα από καλά πελεκημένο χλωρό ξύλο που συμβόλιζε τα ραβδιά των βοσκών στο σπήλαιο της γέννησης. Αυτή τους χρησίμευε για να χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών, να προφυλλάσονται από τα άγρια σκυλιά και να δίνουν ευχές στο σπίτι και τους νοικοκυραίους. Οι Ρουμλουκιώτες, που ήταν ιδιαίτερα προληπτικοί, πίστευαν ότι η ματσούκα μετάδιδε τη δύναμη και τη γεροσύνη της σε ό,τι άγγιζε, ότι είχε δηλαδή "τοτεμική" ιδιότητα. 
Τα κολινταρούδια προτιμούσαν να επισκέπτονται πρώτα τα σπίτια των πλουσίων, γιατί αν τους έκαναν ποδαρικό συνήθως έπαιρναν μεγαλύτερο φιλοδώρημα. Απέφευγαν να επισκέπτονται σπίτια με ετοιμοθάνατους και πενθούντες. 4. Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος, ό.π., σσ. 235-237. 5. Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος, ό.π., σ. 221. Όταν έφταναν σε ένα σπίτι στέκονταν στα μπρόστια του σπιτιού και χτυπούσαν την πόρτα με τις ματσούκες φωνάζοντας: "Κόλιντα μπάμπω σύκα κι καρύδια, ανοίξ’τι τα παραθύρια, ρίξ’τι τα σύκα και τα καρύδια". Μόλις άνοιγε την πόρτα η νοικοκυρά του σπιτιού άρχιζαν να τραγουδούν τα εξής κάλαντα: «Χριστούγιννα, προυτούγινα, πρώτη γιουρτή του χρόνου, ιβγάτι, δέστι, μάθιτι, πως ου Χριστούς γιννιέτι, γιννιέτι κι αναθρέβιτι μι μέλι κι μι γάλα, του μέλι τρών’ οι άρχουντις, του γάλα οι αφιντάδις κι του μιλισσουβότανου, του λούζουντι οι κυράδις.
 Κυρά καλή, κυρά χρυσή, Κυρά ιβλουγημένη, που σι ιβλόγησι ου παπάς μι του διξί του χέρι. Σ’ αυτό το σπίτι που’ρθαμι, πέτρα να μην ραγίσει κι ου νοικουκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει. Κι του χρόν’.»
 Οι νοικοκυρές την ώρα που έλεγαν τα κόλιντα τα παιδιά έριχναν στα πόδια τους στάρι και τα έβαζαν να κάθονται στα γόνατα τους για να κάθονται και οι κότες του σπιτιού στις φωλιές τους και να γεννούν αυγά. 
Μόλις τα παιδιά τέλειωναν το τραγούδι, οι νοικοκυρές έφερναν από το φούρνο με το φτυάρι αναμμένα κάρβουνα για να τα ανακατέψουν με τη ματσούκα τους τα παιδιά και να δώσουν τις ευχές τους στο σπιτικό. Αυτά ανακάτευαν τα κάρβουνα και φώναζαν: "φέρνου υγειά, φέρνου καλουσύν’, φέρνου βιό, φέρνου μπιρικέτ’, φέρνου πρόβατα, φέρνου γιλάδια, φέρνου γαμπρούς καλούς, φέρνου άξιες κι προυκουμένις νύφις, φέρνου αγόρια (στις εγγυμονούσες)". 
Τα φιλοδώρημα των νοικοκυραίων προς τα παιδιών που έλεγαν τα κόλιντα ήταν ξυλοκέρατα (χαρούπια), κουκοσιές (καρύδια), κάστανα, φουντούκια, ξερά σύκα και σπάνια χρήματα. 
Σε όσα σπίτια δεν άνοιγαν την πόρτα για να τους πουν τα κόλιντα, τα παιδιά τους τραγουδούσαν το εξής σκωπτικό: "σ’ αυτό το σπίτι που ’ρθαμι γιομάτο καλιακούδια, τα μ’σα γιννούν, τα μ’σα κλουσσούν, τα μ’σα τους βγάζ’ν τα μάτια"  .