Χριστουγεννιάτικα έθιμα: Χριστόψωμα, κάλαντα και Μωμόγεροι...

Μακεδονία

Χριστόξυλο ονομάζεται το ξύλο που καίγεται για όλο το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων (από τη μέρα δηλαδή των Χριστουγέννων μέχρι και τα Φώτα).

Σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας, ο νοικοκύρης του σπιτιού διαλέγει από το χωράφι του το πιο γερό κλαδί ελιάς ή πεύκου, και το τοποθετεί στο τζάκι του σπιτιού. Σύμφωνα με την παράδοση, το κάψιμο του Χριστόξυλου, βοηθά τον Χριστό να ζεσταίνεται στη φάτνη της Βηθλεέμ.

Στην Έδεσσα, στο νομό Πέλλας, φωτιές και παραδοσιακά κάλαντα και μουσική αναβιώνουν στις γειτονιές της, από την Κυριακή 23 Δεκεμβρίου, που συνοδεύονται από γλέντι, με τσίπουρο και μεζέδες. Φωτιές και μουσικές αναβιώνουν και στα χωριά της ευρύτερης περιοχής, που διοργανώνουν οι πολιτιστικοί σύλλογοι. Παραμονή Χριστουγέννων, στην πλατεία Στουγιαννάκη, της πόλης, θα έχει μουσικοχορευτικό πρόγραμμα για παιδικά, με διαγωνισμούς, δώρα και εκπλήξεις.

Στη Νάουσα, στο νομό Ημαθίας, αναβιώνει σε γειτονιές και κοινότητες το άναμμα του Καρτσιούνου. Απόψε, το άναμμα του "Καρτσιούνου" είναι προγραμματισμένο στις 10 το βράδυ, στην πλατεία Αρκοχωρίου (7 χλμ. από Νάουσα) από το Σύλλογο "Αρκτος. Και σε άλλες τοπικές κοινότητες θα γίνει άναμμα φωτιάς με παραδοσιακή γιορτή και το έθιμο "Κόλντε".

Στις 18.00, στον πεζόδρομο Σολωμού, «Χιονίζει κουραμπιέδες» παιχνίδι για παιδιά. Αύριο, παραμονή, στην πλατεία Καρατάσου, χριστουγεννιάτικη γιορτή (11.00 π.μ.) από τον Εμπορικό Σύλλογο Νάουσας και στις 18.00 «Η φωτιά των Χριστουγέννων» με ψητά, γλυκά και κρασί από τον Πολιτιστικό Σύλλογο ArtVille.

Την Παρασκευή 28/12, 5^ος αγώνας δρόμου «Naoussa Santa Run», 1.700 μ., με ώρα έναρξης στις 18.30, από την πλατεία Καρατάσου. Ο αγώνας είναι ανοικτός σε όλους τους πολίτες όλων των ηλικιών, είτε επιθυμούν να τρέξουν ή να περπατήσουν, ντυμένοι απαραίτητα με στολή ή με σκούφο του Αϊ Βασίλη. Σε όλους τους συμμετέχοντες θα δοθούν αναμνηστικά συμμετοχής, κεράσματα και συμβολικά δώρα.

ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑ

«ΜΑΜΩΕΡΟΙ» ή «ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ» είναι ένα έθιμο βγαλμένο μέσα από την ποντιακή παράδοση και διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως τα Φώτα, σε διάφορα χωριά στο νομό Κοζάνης.

Το έθιμο των «Μαμώερων» ή «Μωμόγερων» προέρχεται από την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών. Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μωμόγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα χωρίς να καταλαβαίνουν τι γινόταν.

Σήμερα, στις 20.00, στο δημοτικό σχολείο της Πτολεμαΐδας, θα αναβιώσει το χριστουγεννιάτικο έθιμο «Κόλιαντα» ενώ στις 31/12, στην κεντρική πλατεία στις 12 το μεσημέρι θα αναβιώσει το έθιμο «Κοτζαμανία». Την ίδια μέρα, στο ορεινό χωριό Κομνηνά, θα αναβιώσει το πρωτοχρονιάτικο έθιμο «Μωμόγεροι» ενώ στο Εμπόριο παραμονή Πρωτοχρονιάς και ανήμερα θα αναβιώνει το έθιμο «Γκέγκιδες».

Οι «Μωμόγεροι» θα αναβιώσουν την Πρωτοχρονιά στο χωριό Καρυοχώρι, της Δημοτικής Ενότητας Αγίας Παρασκευής του Δήμου Εορδαίας.  

ΓΡΕΒΕΝΑ - ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Η ΓΟΥΡΟΥΝΟΧΑΡΑ είναι ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα σε πολλές περιοχές των Γρεβενών καθώς και της Θεσσαλίας.
Την ημέρα των Χριστουγέννων, τελείται στα χωριά, το σφάξιμο του γουρουνιού. Οι οικογένειες έτρεφαν καλά τον χοίρο ώστε να παχύνει και να έχει πολύ κρέας. Το κομμένο σε κομμάτια κρέας το έβραζαν με πράσα και μπαχαρικά και έφτιαχναν λουκάνικα. Το λίπος (το παστό) το έλιωναν και το διατηρούσαν σε δοχεία για όλο το χρόνο. Πολλές φορές έβαζαν μέσα στο λιωμένο λίπος (λίγδα) κομμάτια βρασμένου κρέατος (καβουρμάς) και το κρατούσαν μέχρι το καλοκαίρι.
Πλέον, κάθε χρόνο οι κάτοικοι μαζεύονται στις πλατείες με κρασί, χριστόψωμο, μουσική ορχήστρα και βέβαια άφθονο κρέας και αναβιώνουν το έθιμο. Την εκδήλωση την διοργανώνει ο φιλοπροοδευτικός σύλλογος «Το Αγιο Πνεύμα».

ΘΡΑΚΗ

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ «ΧΡΙΣΤΟΚΛΟΥΡΑΣ», δηλαδή μιας παραλλαγής του «Χριστοκούλουρου» που συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αναβιώνει στη Θράκη. Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη ζύμωναν και έφτιαχναν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού. Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας.

ΗΠΕΙΡΟΣ

ΤΟ ΑΝΑΜΜΕΝΟ ΠΟΥΡΝΑΡΙ αναβιώνει στην Ηπειρο και συγκεκριμένα σε χωριά της Αρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι των γονιών τους, κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι. Το ανάβουν στο δρόμο και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο σπίτι.
Και στα Γιάννενα, κάνουν το ίδιο, αλλά εκεί κρατούν δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε στο σπίτι.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ είναι το παραδοσιακό ψωμί που τρώνε στην Πελοπόννησο. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν το ψωμί του Χριστού και στην επιφάνειά του κεντούν στολίδια και σταυρούς.

Αλλο ένα έθιμο, που το συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είναι το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης παίρνει μαζί του στην εκκλησία ένα ρόδι. Οταν επιστρέφει σπίτι ανοίγει ο ίδιος την πόρτα, ώστε να είναι ο πρώτος που θα κάνει ποδαρικό, κρατώντας το ρόδι στο χέρι. Κατόπιν το ρίχνει κάτω με δύναμη για να σπάσει.

ΕΠΤΑΝΗΣΑ

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ «ΚΟΛΟΝΙΑΣ» αναβιώνει στα Επτάνησα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπου ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνια και «ραντίζει» ο ένας τον άλλον. Με τον τρόπο αυτό, γιορτάζουν τον ερχομό του νέου έτους, και τραγουδούν "Ηρθαμε με ρόδα και ανθούς να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς".

ΚΡΗΤΗ

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΨΩΜΙ έχουν ως χριστουγεννιάτικο έθιμο στην Κρήτη. Το ζύμωμα του συγκεκριμένου ψωμιού, θεωρείται ολόκληρη ιεροτελεστία, εφ' όσον χρησιμοποιούνται ακριβά υλικά για την παρασκευή του. Οι νοικοκυρές σχηματίζουν με τη μισή ζύμη, μια μεγάλη κουλούρα ενώ με την υπόλοιπη έναν σταυρό για να τη στολίσουν. Το χριστουγεννιάτικο ψωμί συνηθίζουν να το κόβει ο νοικοκύρης του σπιτιού την μέρα των Χριστουγέννων και να το μοιράζει σε όλους όσοι βρίσκονται στο γιορτινό τραπέζι.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ

ΚΑΛΑΝΤΑ, ΤΟΠΙΚΑ ΕΔΕΣΜΑΤΑ και γενικότερα οι εορτασμοί του Δωδεκαήμερου στις Κυκλάδες έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, από νησί σε νησί. Γενικά στα Κυκλαδονήσια, οι κάτοικοι θεωρούν ως καλό οιωνό αν την Πρωτοχρονιά φυσάει βοριάς ή αν έρθει στην αυλή του σπιτιού ένα περιστέρι. Σε ορισμένα χωριά, όταν οι άνθρωποι πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ' ένα κομμάτι σίδερο για να είναι όλο το χρόνο υγιείς («σιδερένιοι»).

Στην Τήνο, το «Τραπέζι της Αδελφότητας» είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο το αναβιώνει στο παραδοσιακό χωριό του Τριποτάμου, κάθε χρόνο στις 25 Δεκεμβρίου. Οι οικογένειες του χωριού αναλαμβάνουν κάποιες δεδομένες υποχρεώσεις προς τον ενοριακό ναό του χωριού, τα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο αρχηγός της οικογένειας, η οποία ορίζεται υπεύθυνη, ονομάζεται «κάβος» και υποχρεώνεται να διατηρεί αναμμένο, όλο το χρόνο, το καντήλι μπροστά από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού.

*ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΑΪ ΒΑΣΙΛΗ, και στο εργαστήρι των ξωτικών του, προσκαλούν μικρούς και μεγάλους ο Δήμος Σύρου – Ερμούπολης και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ποσειδωνίας «Ο Ποσειδών». Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων 26/12, η άφιξη του Αγιου Βασίλη θα γίνει στις 4 το μεσημέρι. Κάλαντα και παραδοσιακοί χοροί, προβολές παιδικών ταινιών, συναυλίες με Χριστουγεννιάτικα τραγούδια, παιδικές παραστάσεις θεάτρου σκιών, αφηγήσεις παραμυθιών κ.ά. περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα από τις 26/12 έως τις 30/12. Καθ’ όλη τη διάρκεια των ημερών, στο Σπίτι του Αγιου Βασίλη, θα διεξάγεται διαγωνισμός ζωγραφικής για παιδιά ενώ το  εργαστήρι των Ξωτικών θα λειτουργεί καθημερινά από τις 16.30 έως τις 19.30.