Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Ημαθία

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι Ρουμλουκιώτισσες νοικοκυρές έφτιαχναν πίτες για το βραδινό τραπέζι. Μία από τις πίτες που έκαναν ήταν με λουκάνικα ή κρέας χοιρινό και πράσα και αποτελούσε τη βασιλόπιτα, μέσα στην οποία τοποθετούσαν ένα νόμισμα.
Το βράδυ της παραμονής μόλις βασίλευε ο ήλιος τα παιδιά έπαιρναν τις ξύλινες βέργες τους (ματσούκες) και τις υφασμάτινες σακούλες τους και γύριζαν τις γειτονιές του χωριού για να τραγουδήσουν τον Άη Βασίλη:
                                                «Άγιος Βασίλης έρχιτι,
                                                Γιννάρης ξημιρώνει,
                                                βαστάει κόλα κι χαρτί,
                                                χαρτί κι καλαμάρι,
                                                του καλαμάρι έγραφι
                                                κι του χαρτί μιλούσιν:
- Βασίλη μ’ πόθιν έρχισι
και πόθιν κατιβαίνεις;
         - Ιγώ απ’ την μάνα μ’ έρχουμι
               κι στου σκουλειό πηγαίνου…»
Μόλις τέλειωναν το τραγούδι, η νοικοκυρά κάθε σπιτιού πρόσφερε στα παιδιά
χαρούπια (ξυλοκέρατα), κάστανα και καρύδια. Με τον καιρό τα κολίντα του Άγιου
Βασιλείου λησμονήθηκαν στο Ρουμλούκι και τα παιδιά περιορίστηκαν να
τραγουδούν μόνο τα Σούρβα ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.
Αργά το βράδυ κάθε οικογένεια του Ρουμλουκιού μαζεύονταν γύρω από τον σοφρά,  όπου τοποθετούσαν το ταψί  (νοχιό)  με τη βασιλόπιτα.  Μόλις άλλαζε ο
χρόνος κάποιος από τους άντρες του σπιτιού έβγαινε στα μπρόστια και έριχνε
τουφεκιές για να υποδεχτεί τον καινούριο χρόνο.  Στη συνέχεια,  ο παππούς ως ο
γηραιότερος της οικογένειας σταύρωνε με το μαχαίρι τρεις φορές τη βασιλόπιτα και
την έκοβε σε κομμάτια. Το πρώτο κομμάτι ήταν του Αγίου Βασιλείου, το δεύτερο του
Χριστού ή της Εκκλησίας, το τρίτο του σπιτιού, το τέταρτο των χωραφιών, το πέμπτο
των ζώων και τα υπόλοιπα για κάθε μέλος της οικογένειας,  από τα μεγαλύτερα σε
ηλικία στα μικρότερα. Αν υπήρχε ξενιτεμένος έκοβαν και για αυτόν.
Όποιος τύχαινε το νόμισμα ήταν ο τυχερός της χρονιάς.  Αν το τύχαινε ο
ξενιτεμένος σήμαινε ότι θα επέστρεφε κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Αν τύχαινε στο σπίτι θα υπήρχε σε αυτό τυχερό, π.χ. γέννα ή γάμος για κάποιον του σπιτιού και τέλος
αν τύχαινε το φλουρί στα χωράφια ή στα ζώα σήμαινε καλές παραγωγές και αύξηση
των ζωντανών κατά το νέο έτος
Την Πρωτοχρονιά, μία από τις γυναίκες του σπιτιού πήγαινε πολύ νωρίς το πρωί
με μία στάμνα στη βρύση ή το πηγάδι του χωριού για να φέρει το πρώτο νερό της
χρονιάς, το αμίλητο νερό όπως το έλεγαν αφού καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας της
έπρεπε να είναι αμίλητη ώστε να τρέχει το βιός και το τυχερό στο σπιτικό σαν το
νερό. Την ίδια ώρα ένας άντρας του σπιτιού καθάριζε το στάβλο από τις κοπριές και
τις έριχνε στα κάρβουνα της φωτιάς της προηγούμενης νύχτας.
Το πρωί τα μικρά παιδιά έπαιρναν τις χλωρές ίσιες βέργες τους και πήγαιναν να
τραγουδήσουν τα "Σούρβα", ένα είδος καλάντων για την αναγγελία της νέας χρονιάς
και της γιορτής του Αγίου Βασιλείου. Η λέξη σούρβα χαρακτηρίζει τα κάλαντα της
Πρωτοχρονιάς και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας,  της Θράκης και της
Θεσσαλίας. Η λέξη σούρβα κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τη
σλαβική λέξη  "σούροβ",  που θα πει χλωρό,  νέο,  καινούριο.  Το πιο πιθανό όμως
θεωρείται ότι η προέλευση αυτής της λέξης είναι το δέντρο και οι καρποί της
σουρβιάς (Surbus Domestica). Από αυτό το δέντρο κόβανε τις βέργες τους τα παιδιά
σε άλλες περιοχές και κυρίως στη Θράκη και τις ονόμαζαν σουρβάκες.
Τα μικρά παιδιά χωρισμένα σε ολιγομελείς ομάδες επισκέπτονταν τα σπίτια του
χωριού με τις χλωρές βέργες τους στα χέρια και φώναζαν:
 «Σούρβα, σούρβα τ’ Άη βασίλ’
                                             κι του χρόν’ τουν Άη βασίλ’,
                                             μια κουπάνα πίτυρα
                                             κι του χρόν’ καλύτιρα.»
Τότε ο νοικοκύρης του σπιτιού καλωσόριζε τα παιδιά και η νοικοκυρά περνούσε στη βέργα τους ένα κομμάτι λουκάνικο ή παστό και τους εύχονταν καλή χρονιά και
καλή πρόοδο στο σχολείο. Μόλις γέμιζε η βέργα τους με κρέατα επέστρεφαν στο
σπίτι για να ετοιμαστούν για την εκκλησία.
Στη λειτουργία του Αγίου Βασιλείου και στη Δοξολογία για το νέο έτος
παρευρίσκονταν όλοι οι κάτοικοι κάθε χωριού ακόμη και οι πενθούντες. Στο τέλος
της λειτουργίας, όλοι μαζεύονταν στο νάρθηκα της εκκλησίας για να ευχηθούν ο ένας στον άλλο χρόνια πολλά και καλή χρονιά. Στη συνέχεια, στον ίδιο χώρο γίνονταν η
αντικατάσταση της παλιάς εκκλησιαστικής επιτροπής από καινούρια.
Επιστρέφοντας στο σπίτι τους, οι Ρουμλουκιώτες είχαν το συνήθειο να περνούν
όπως και τα Χριστούγεννα από τα σπίτια των τζιορμπατζήδων και να αφαιρούν από
το φράκτη τους ένα ξυλαράκι,  το οποίο έκαιγαν στο τζάκι για να πάρουν το
"ουλούρμ", δηλαδή να έχουν τύχη και να πλουτίσουν στο νέο έτος. Επίσης, είχαν το
έθιμο ο μεγαλύτερος σε ηλικία της οικογένειας να σπάζει στα μπρόστια του σπιτιού
ένα ρόδι για να πολλαπλασιαστούν τα αγαθά του σπιτιού όπως οι σπόροι του ροδιού.
Σημαντικό θεωρούνταν το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι, δηλαδή ποιος θα
είναι ο πρώτος επισκέπτης της χρονιάς. Συνήθως διάλεγαν κάποιο γουρλή, ένα μικρό
παιδί ή αυτόν που τους έκανε ποδαρικό την προηγούμενη χρονιά όταν αυτή πήγε
καλά. Μερικοί διάλεγαν τον τσομπάνη υπάλληλο τους για να γεννηθούν πολλά και
υγιή αρνιά
Η νοικοκυρά υποδέχονταν το πρώτο επισκέπτη της χρονιάς στα μπρόστια,  τον
έβαζε να περάσει το κατώφλι με το δεξί και του έδινε λίγο αλάτι για να ρίξει στη
φωτιά και να κάνει ευχές, όπως "να έχιτι καλή χρουνιά, υγεία κι γιρουσύν’, να έρθ’ν
γαμπροί κι νύφις, κ.ά."
Το μεσημεριανό πρωτοχρονιάτικο γεύμα τους ήταν πατσάς (γρουνοπατσιά) ή και
καμιά φορά βασιλόπιτα εάν δεν είχαν προλάβει να την κόψουν το προηγούμενο
βράδυ.
Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς επισκέπτονταν όσους είχαν ονομασία,  δηλαδή
γιόρταζαν την ονομαστική γιορτή τους.
πηγή: Βλ. Δ. Α. Πανταζόπουλος